DataLife Engine - Softnews Media Group

                    Келін түсіруге байланысты орындалатын салт-дәстүр ежелден келе жатыр. Қазақ халқының салт-дәстүрінің бәрі мағыналы түрде орындалады. Ауылға келін кіре бере, жасаулы көштің алдынан әйелдер шығып, шашу шашқан. Көш бастап келген әйелді "Мұрындық ана" деп атап, оған арнайы сый берілген. Ауыл адамдары жүкті дереу түсіріп, отауды тігуге кіріскен. Шаңырақты көтеру балалы-шағалы, үрім бұтағы өскен, елге беделді, салиқалы адамға жүктелген. Бұл жерде жаңа түскен келінге

***********

Тойға алдын-ала дайындалу

              

Беташар

 

Келіннің жанұядағы қызметі мен әдептілігі

 

Есік ашар мен төркіндеу

             

           "Той десе, қу бас домалайды" демекші, той күні бала-шаға, жастар, қыз-келіншектер және үлкен кісілер тойға жиналған. Той дастарқаны басында қымыз ішіліп, сыбағалы табақтар таратылған кейін, той басқарушы ұйымдастырған әндер айтылған. Түрлі ойындар ұйымдастырылған: балуандар күресі, ат бәйге, қыз қуу, көкпар, жамбы атыс, арқан тартыс. Жастары таң атқанша ойын-сауық құрған. Жеңімпаздары жүлделерге иеленген.

           Кешқұрым ақ отау алдында жиналып, жат жерге кетіп бара жатқан бойжеткен құрбы-құрдастарымен қоштасып, "Жар-жар" жырын айтқан.

 

Жар-жардың айтыс түрі

 

Қоштасу

 

Қыз ұзату тойы

 

Жасау беру

 

Қыз киімін беру

 

 

          Қазақта "Үйлену оңай, үй болу қиын" - дегендей, үйленіп, үй болу адам өмірінің ұмытылмас кезеңі. Қазақ халқы, қыз ұзатып, ұл үйлендіріп келе жатқан думаншыл-сауықшыл халықтың бірі. Отау тігу дәстүріне көрік беріп, қызықты әрі мағыналы ететін - салт-дәстүр. "Қызын қияға, ұлын ұяға қондыру" әке-шешенің ұл-қызына деген міндеті.

*******

Жаушы жіберу

(қыз айттыру, қыз таңдау)

        

Құда түсу

 

(Бел құда, бесік құда, қалың мал, сырға салу,сүт ақы, ілу, құйрық-бауыр асату .......)

      

Шілдехана 

 

Бесік той      

 

 Бауырына салу    

 

Асырап алу

 

Сүндетке отырғызу

 

Тұсау кесу

           - Қазақ қара жолды қадірлеп, жолаушыны құрметтеген халық. "Алыстан алты жасар бала келсе, алпыстағы қария барып сәлем береді" деп жолаушы жолының үлкен екендігін айтады. Ертеде қазіргідей хат-хабар, барыс-келістің оңай орындалмайтын кезінде ел-жұрттың, жер-судың амандығын жолаушылар арқылы біліп, жолаушылар арқылы хабар тарап отырған. Ауыл мен ауылды, ру мен ұлысты, алыс пен жақын елді жалғастырып байланыстыратын дәнекер - сол жолаушылар болған.

          Жол мен жолаушыны қадірлеп халқымыз оған байланысты ырым-жоралғылар,

           " Сәукеле кигізу" салтына құда-құдағилар шақырылады. Шашу шашылады. Ақ бата арналады. Сәукеле байғазысының бағасы олқы болмайды. Оның көрімдігі де оған лайық болу керек.

          Сәукеле-жай бас киім ғана емес, қазақ сән-салтанатының, салт-дәстүрінің мәдениет пен шеберліктің озық үлгісі. "Алтын мен апталып, күміспен күптеліп" дегендей, ол інжу-маржан, гауһар, лағыл, жақұт сияқты асыл тастар тізбегімен әрленіп, әшекейленеді. Негізі, мақпал, барқыт сияқты қымбат маталардан тігіліп, бұлғын, құндыз терілерімен жиектеліп, оқамен оюланып, түрлі-түсті моншақтармен шашақталып, көркем жіптермен кестеленіп, алдыңғы жағы көзді тастармен қапталып, түрлі тағым, алтын, күміс теңгелермен безендіріледі, төбесіне үкі тағылады. Көрсе көздің жауын алатын осы бұйым - тек келіншек сәні ғана емес, той салтанаты мен құдалар беделін де көтере түсетін ерекше көрініс.

Темірхан Медетбек

Қаз-қаз тұрған сәбиді

Рухымен бабаның

Бата беріп жебеп ал!

Сонан кейін апарып

Бесігі деп түркінің

Алтай тауға бөлеп ал!

 

Бөлеп ал да, шешіп ал!

Жөңкіп көшкен көктегі

Қара менен ақ бұлттың

Түбітінен иіріп

Ала тұсау есіп ал!

 

Жамандықтың беті аулақ!

Сонда-дағы адамға

Жүру үшін күш керек.

Туған жердей қуатты

Ештеңе жоқ өмірде -

Сарыарқаға жеті аунат.

 

Бұл тіршілік толқын ғой.

Сол толқыннан өткенде

Берсінші деп жолын бір, -

Атыраудың ақ жалды

Толқынына шомылдыр.

 

Тұсау кесер алдында

Керегіңді сайлап ал:

Бір пышағын қайшының

Қаратауға қайрап ал;

Бір пышағын қайшының

Алатауға қайрап ал!

 

Қандай қиын белде де,

Қандай қиын жерде де

Түспесінші қабағың.

Туған жердің төсінде

Жығылмастан, сүрінбей

Алшайып жүр, қарағым!

Дүниеге келген нәрестенің кіндігін ақ балтамен кесіп таза жіппен байлайды да, түбіне күл себеді. Ақ балтаны өзге нәрсеге пайдаланбай, сақтап қояды. Ер баланың кіндігін «үй күшік болмасын» деп қырдан асырып лақтырады. Ал қыз баланың кіндігін «үйдің құты болсын» деген ырыммен ошақ түбіне көмеді.

         Жаңа туған сәбиді емізбестен бұрын таза суға малынған қасқырдың жүнімен ауыздандырады. Ерте кезде қасқыр киелі саналған,

Құлақ тесу

         Қыздың құлағын тесу-дәстүрге енген ежелгі ғұрыптың бірі. Әдетте бойжеткеннің немесе балиғатқа толған қыздың (9 жас) құлағын тесу үшін қыздың шешесі, жеңгелері, апалары жиналған. Құлақты уқалап жанын кетіріп қыздырылған жуан инемен немесе кәдімгі тарымен тескен. Ол үшін екі тарыны құлақтың сырғалығының екі жағынан бірінің тұсына бірін дәл келтіріп уқалаған. Бір қызығы тесілген құлаққа қызыл иттің жүнін есіп өткізген. Үлкен кісілер иттің жүнін өткізсе «құлақ іспейді, қотырланбайды, жара түспейді» дейді екен. Мүмкін мұның да себебі болған шығар. Өйткені қазынасы кең халық емдік құпиялардың да бір сырын білетін болар... Халық ұғымында «қыздың құлағын тесу – оны сүндеттеумен бірдей» деген қағида бар.

Қыз ұзату

Қыз айттыру

Құда түсу

Бата аяқ

Құда тартар

Қыз ұзату тойы

Ау-жар

Сыңсу

Қоштасу