DataLife Engine - Softnews Media Group

         Айт күні «айттық» деп сұраған адамдарға берілетін сыйлық, кәде. Оны ақшалай да, заттай да беруге болады. Бұл айтты да, дәстүрлі де, сұраған адамды да құрметтеудің белгісі болып табылады.

******

Балалардың төбе шашын ұзартып өсіріп қояды. Мұны – «айдар» дейді. Бұрын ел бұл ғұрыпты көп қолданған. Мысалы, Кенесарының інісі атақты Наурызбай батырдың айдары болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады. Сәбилерге кекіл, тұлым да қою негізінде көз тимесін деген сенімнің жатуы ықтимал.

********

         Қазақ дүниетанымында ала жіп туралы әр түрлі ұғымдар мен түсініктер бар. Мысалы, баланың тұсауын кескенде, адамдар қатты ренжіскенде тағы басқа әдет ғұрып қағидаларында «ала жіп» бейнесі қолданылады. соның бірі – «ала жіп аттамау» деп аталады және ол адалдыққа, адамгершілікке сай қолданылатын теңеудің бір саласы десе де болады. Бұл теңеу «ешкімге қиянат жасама, біреудің малын ұрлама» деген терең мағынаны білдіреді. Біреудің «мен ешкімнің ала жібін аттаған жоқпын» деген сөзі оның ақ-адалдығын сездіреді.

*******

Ұсақ мал сойғанда төс шеміршегін кесіп алып, жарға не босағаға лақтырғанда жабысып қалса – ол үйдің аты жүйрік болады.

 

Киіз үйге құмырсқа көбейіп кетсе, жылқының екі тезегін байлап, уыққа іліп қояды.

 

Мысық тіреу, не босаға тырнаса ауа райы бұзылады.

 

Аққуды атпайды, киесі ұрады.

 

Ақты (сүтті, айранды) төксе малдың желіні кетеді.

 

Ат жолға шығарда тезек тастаса жол болады.

 

Жақын адамға ит, пышақ сыламайды. Сыйлаған күнде ырымын алады.

 

Мал сатқанда оны ноқтасымен не бас жібімен бермейді, малдың басы кемиді.

 

Атымен айтса көбейіп кетеді деп қасқырды «ит-құс» дейді.

 

Түнде сүттің бетіне ай сәулесін түсірмей жауып қояды, өйтпесе сауын мал ауруға ұшырайды.

 

Пышақтың жүзі шалқасынан жатса, сол үйдің малы пышаққа ілінеді.

 

Ат жер тарпыса жолға шығады.

 

Ат сүрінсе олжаға жолығады.

 

Жаңа туған ботаның құйрығының ұшын үй иесі тісімен қыршып тастайды.

 

Кендірмен байлаған, жыңғылмен айдаған малдың саны өспейді. «Малды жыңғылмен айдама, кендірмен байлама» деген мәтел бар.

 

Ит көкке қарап ұлыса, жамандық болады.

 

Құмырсқаның илеуіне дәрет сындырған әйел бала көтермейді.

 

Малдың сүйегін далаға ашық тастамайды, жерге көмеді.

 

Қойдың жүнін, мүйізін отқа жақпайды.

 

Малды аяқпен теппейді, балағаттамайды.

 

Малдың уызын алдымен үй иесі ішеді.

 

Кермедегі аттар қасынысып тұрса, сол үйге ұзамай құдалыққа адам келеді.

 

Егер киіз үй сыртына ит сарып кетсе, құт келеді.

 

Мал төлдеп жатқанда ешкімге бермейді, сатпайды және айырбастамайды.

 

Мысыққа тамақ бергенде «ертең ұмытып кетесің» деп маңдайынан шертіп береді.

 

Сиырдың желіні іссе, таңертең ерте кебіспен ұшықтайды.

 

Балықтың құйрығына ұстаса – ауға балық түспейді.

 

Мал үшем не төртем (үш не төрт төл) туса – олардың біреуін бауыздап, босағаға көмеді.

 

Тышқан нанның бетін қажап жесе – астық мол болады, астыңғы жағын жесе –астық аз шығады.

 

Түнде ауылдың сыртынан үкі шақырса, жаман ырымға балайды.

 

Адам келе жатқанда көкек даусы оң жағынан естілсе – бай болады, сол жағынан естілсе сәтсіздікке ұшырайды, қарсы алдынан естілсе денсаулығы жақсы болады.

 

Егер үйге құмырсқалар қаптап кетсе – ол үйдің ырысы мол болады.

 

Құмырсқаның илеуін бассаң аяғың ақсақ болып қалады.

 

Сатылған малды еске алып, қайғыруға болмайды, ол мал өліп қалады.

 

Тұңғыш бала «ашыл күнім, ашыл» деп шалбарын шешіп желге қарсы тоңқайса боран ашылады.

 

Жас төлді арқасынан сипаса өспей қалады.

 

Жатқан малды үстінен адам аптаса, ол малдың омыртқасы сынады.

 

Жас малдың тісін санамайды.

 

Құлын туғанда «жүйрік бол» немесе «сүтті бол» деп сауырынан үш рет алақанмен ұрады.

 

Тұмса малдың сүтін біреуге бермейді, сүті кетеді.

 

Адамы қайтыс болған күндері үйдің малы сауылмайды, төлі ағылып жіберіледі.

 

Өрістен қайтқан малдың алдынан бос ыдыс ұстап шығуға болмайды.

 

Қой қыста ұйлығып жатса – келер қыс қатты, бытырап жатса – қыс жайлы болады.

 

Тышқан көп болса – тоқшылық, қоян көп болса жоқшылық.

 

Көз тимесін деп егіннің, бау-бақшаның шетіне жылқы немесе түйенің бас сүйегін іліп қояды.

 

Қырманға ит кіріп кетсе, оны «кет» деп қумайды.

 

Жаңа туған бота тез аяқтанып кетсін деп табанын қытықтайды.

 

Киіз үйді шаңырағына қарлығаш ұя салса, ол жақсы ырым. Ол үй балапан ұшып кеткенше көшпейді, ұясын бұзбайды.

 

Ұры, өтірікші, сұғанақ адамдарға мал бақтырмайды, малдың қасиеті қашады, басы өспейді.

 

Егер сиыр егіз туса біреуін жиенге атап береді.

 

Үшем туған ешкінің бір лағын біреуге береді немесе балаларды жарыстырып озып келгеніне береді.

 

Желінсау болған малдың желінін сауар алдында елеуішпен ұшықтайды.

 

Қара шешекпен ауырған балаларды қара қойды сойып терісіне орайды.

 

Шошымалы ауруды қара ешкінің терісімен қағады.

Сейіт Кенжеахметұлы

Жұлдызды қолмен көрсетсе қолға сүйел шығады.

 

Күннің күркірегенін алғаш естіген адам бір темірді алып ауырған жеріне тигізсе ауру жазылады немесе арқасын қабырғаға үйкесе ауру-сырқау жоламайды.

 

Найзағай ойнап, жауын жауғаннан кейін жаңбыр суына жалаң аяқ жүрсе – адам ауырмайды немесе бұрынғы ауруынан айығады.

 

Жаңа ай туғанда түскен келіншек бала-шағалы болады. Екі жас үйленген түні жұлдыз жиі болса, олардың ұрпақтары да көп болады.

 

Күн алғаш күркірегенде тілеген тілек қабыл болады.

 

Жазда үйге құйын келе жатса үлкен кісілер қолына таяқ алып оны «таздың үйіне бар, пәленше таздың үйіне бар» деп қуалайды.

 

Біреуді үйі өртенсе арты жақсылық болады деп ырымдайды.

 

Өреден жас құрт алып жесе – жаңбыр жауады.

 

Қой, жылқы, сиыр, тауық жылы туғандар қой, жылқы, сиыр, тауық бауыздамайды.

 

Өліарада желі тартпайды, үй тікпейді, көшпейді.

 

Балапан құсты атпайды.

 

Далада,жолда тұрған жалғыз ағашты кеспейді.

 

Буаз, төл ерткен аңды атпайды.

 

Жаңа өсіп келе жатқан көкті жұлмайды.

 

Күн күркіремей суға түспейді, дала жуасын жемейді.

 

Отпен ойнамайды, отқа түкірмейді, отты аттамайды.

 

Жер басына, суға өте жақын жерге үй тікпейді.

 

Жол үстінде көлік доғармайды, жол үстіне қонбайды, дәретке отырмайды.

Сейіт Кенжеахметұлы

********

Қазақ «сәтті күн» деп істі сәрсенбі күні бастайды.

 

Сейсенбіні «сәтсіз күн» деп жолға шықпайды, іс бастамайды.

 

Адам санамайды, басы кемиді.

 

Ұртын не тілін тістеп алған адамның үйіне ашыққан кісі келеді.

 

Біреудің кесесіне шамба түссе – оған қонақ келеді.

 

Көзге теріскен шықса, саусақ арасынан қол шығарады.

 

Оң көзің тартса – қуанасың, сол көзің тартса – ренжисің.

 

Алақаның қышыса – ақша ұстайсың.

 

Табаның қышыса – жүгіресің немесе жүресің.

 

Қойға топалаң тисе, күйеуді төрге шығарып, бас ұстатып, бата бергізіп, қайын-жұртын боқтатады. Сонда індет тыйылады.

 

Жақын адамдарға үш, бес, жеті санымен бауырсақ, құрт, ежігей, нан, кәмпит т.б. тағамдар ұсынбайды.

 

Түнде үй сыпырмайды. Сыпыра қалған жағдайда «үйге бүйі кіріп кетті» деп сыпыру керек.

 

Адам құлағы шуылдаса «өлімнен хабарым бар» дейді, жанындағы кісіден «қай құлағым шуылдады» деп сұрайды. Ол дәл тапса «мені біреу мақтап жатыр екен», ал таба алмаса «жамандап жатыр екен» дейді.

 

Тамақ үстінде келген адамға үй иесі «мақтап жүреді екенсің» деп риза болып қалады. Дастарқан жиналып жатқанда келгенге «бізді жамандап жүреді екенсің» деп ескерту жасайды.

 

Егер өздері әкелген сыбаға немесе тамақтан жесе, ол үйдің әйелі қыз табады.

 

Жаңадан қайнатқан сабынды жоғары қойса, ол үйге түскен келін өркөкірек болады.

 

Ойынға ашуланған адамның басы таз болады.

 

Езуге ауыздық шықса жүгеннің ауыздығымен ашқарында бірнеше мәрте ауыздықтап емдейді.

 

Садақаға киім берсе – оның түймесін қиып алады.

 

Жиенді ұрса қолы қалтырайды.

 

Біреу қайтыс болды деп естіртіп, кейін ол тірі болып шықса, «көп жасайды екен» деп ырымдайды.

 

Жастар қарт кісілердің көзі тірісінде киімін кисе, өмірі қысқарады.

 

Киімнің түймесін айқастырып салса, сүйінші (қуанышты хабар) келеді.

 

Ет тураған адам бір кесек етті (байқаусызда) турамай қалдырса өтірік айтатының бар екен деп ескерту жасайды.

 

Біреу өзі білетін адамды бір қарағанда танымай қалса, «көп жасайды екенсің» дейді.

 

Сұрағанда су бермеген өте жаман ырым.

 

Ыдыс түбіндегі тамақ біреудің кесе не аяғына құйылғанда тура толатын болса сол адамның жары сұлу болады.

 

Жол кескен жаман ырым.

 

Үйге кірген отынды далаға қайта шығармайды.

 

Отынды үйде ошақтың бұтынан асырып жинаса, ол әйелдің күйеуінің көңілі басқа әйелге ауады.

 

Самауырын шуылдаса – қонақ келеді.

 

Бейуақытта, кешке қарыз алуға немесе қарыз беруге болмайды.

 

Егер жақын адамның пышағы өте ұнаса оны тек қана ұрлап алады.

 

Түсіңде қорықсаң, өңіңде қуанасың.

 

Ілулі тұрған киімнің түймесін салмайды.

 

Сапарға шыққан адам тұз алып шықса – жолы ауыр болады.

 

Иегің қышыса, бір жерден дәм татсың.

 

Адам басы кемиді деп бөтен адамға бас киім бермейді немесе айырбастамайды.

 

Бас киімді теріс қаратып киген жаман істің белгісі.

 

Сүйекті тазалап мүжіген жігіттің жары ажарлы болады.

 

Қонақ қонған түні мал төлдесе оны «құтты қонақ болдың» деп, сый-сияпат ұсынып шығарып салады.

 

Денсаулығы мықты және пәле-жаладан аулақ болсын деп жаңа үйленген жастардың төсегін арша түтінімен аластайды.

 

Сүйегі сынған адамға «қырық үйдің қылауынан» деп қырық үйден тамақ әкеліп жегізеді.

 

Жас адам ожаумен су ішсе жарының мұрны үлкен болады.

 

Түс ауа басталған іс кеш бітеді.

 

Көз тарта берсе, оған шөп қыстырып қояды.

 

Ұртын, ернін тістеп алса ашыққан қонақ келеді.

 

Қабырдан мәйіттің сүйегі шығып қалса, ол жерге жаңбыр жаумайды немесе сирек жауады.

 

Таң атып келе жатқанда, күн батып бара жатқанда, ай, күн тұтылып тұрғанда жақындасқан ерлі-зайыптылардан жарым бала туады.

 

Қыл арқанды ұрламайды.

 

Ауырып жатқан адамның тырнағын, шашын алмайды, толық жазылмай шомылдырмайды.

 

Тіліне теріскен шыққан адамға жан-жануардың к... яғни «иттің к...», «борсықтың к...», «тышқанның к...» деген секілді жеті адал, жеті арам атап шығып, «теріскенім қайтсе жазылады» деп жанындағы кісіден сұрайды. Ол «жан-жағыңа қарасаң, қарғаның боғын жаласаң жазылады» деп жауап қатысымен «қайран тілім боқ болды» деп теріскен иесі екі жаққа кезек-кезек «тіфә, тіфә» деп ишара жасайды. Сонда теріскені жазылып кетеді.

 

Аттан, көліктен, не жаяу келе жатқан адам жығылатын болса, оны тұрғаннан кейін сол жерде «ұшық-ұшық» деп ұшықтайды.

 

Шамды үрлеп сөндірген адам ұмытшақ болады.

 

Балта аттаған байымас, бақан аттаған жарымас.

Сейіт Кенжеахметұлы

*********

Қазақ баланы санамайды және санын айтпайды.

 

Сәби шалқасынан жатып башайын тістесе, оны "үйірін шақырып жатыр" деп ырымдайды. Яғни оның соңынан тағы бір бала келеді деген ұғым бар.

 

Сәби көзін ашып ұйықтаса - жары сұлу болады.

 

Баланы бесікке саларда ешкім сөйлемейді. Егер біреу сөйлеп қойса былы жылауық, өскенде өсекші болады.

 

Қалжа жемеген әйелдің баласы ынжық, болбыр, икемсіз болып өседі.

 

Әкесі тірі адам бас ұстаса әкесі өліп қалады.

 

Ми жемейді, мидай былжыр, бос белбеу, ынжық болып өседі.

 

Омыртқаның жұлынын жесе - суға кетіп қалады.

 

Нанның қиқымын жесе - бай болады.

 

Үйге кіріп келе жатқан бала есік алдына құлап қалса - үйге береке, ырыс, байлық келеді. Оны төрге апарып үш рет аунатады.

 

Сәби тоңқайып екі аяғының астынан қараса, оның "жол ашқаны", күткен жолаушы немесе қонақ келеді.

 

Баланың аңшылықтағы алғашқы олжасын "тырнақалдысын" ешкімге байлатпайды, несібеге кетеді, аңшылықта жолы болмайды.

 

Жас балаға бұғана ұстатпайды, бойы өспей қалады.

 

Біреуден бала асырап алса - оның оң қолына асыраған ата-анасы асық жілік ұстатады.

 

Біреудің баласы тұрмаса - оны біреу өтірік сатып алады.

Келін бала көтермесе, нағашы жұртының бір баласын қойнына алып жатады.

 

Жүкті әйел шашын кессе - іштегі бала кемтар болып туады, бақыты кесіледі.

 

Бесікті бейуақытта далаға шығармайды.

 

Бесіктегі баланы үйде жалғыз қалдырмайды.

 

Нәрестенің еңбегін баспайды.

 

Қырқынан шықпаған сәби бар үй түнде күл төкпейді.

 

Сәбидің кіндігі түскенше "кіндік шешенің" ерімен жақындасуына болмайды.

 

Жаңа туған сәбидің оң жақта отырған қыздың емшегімен ауыздандырса ақын болады.

 

Ана баланы дәретсіз емізбейді.

 

Сәби анасының төсін ұстап отырып емсе, сараң болады, еркін емсе, жомарт болады.

 

Сәби шалқасынан құшағын жайып алаңсыз ұйықтаса – елге белгілі азамат болып өседі, бүк түсіп ұйықтаса – уайымшыл, жігерсіз болып шығады, етпетінен жатып ұйықтаса – ойшыл болады.

 

Қыз балаға шашы өссін деп желке жегізеді.

 

Баланың желкесі шұқыр болса немесе желкесінен сүйсе, тілазар болады.

 

Баланың орайы екеу болса – екі рет үйленеді, қыз екінші рет тұрмысқа шығады.

 

Шөбересінің алақанынан су ішкен қарт жұмаққа барады.

 

Бала көкжөтел болса, көк ат мінген жолаушының жолын тосып, «көлденеңді көк атты, көкжөтелдің емі не» деп сұрайды. Ол нендей ем айтса, балаға соны қолданады.

 

Бесіктің бас жағынан пышақ, қайрақ, қамшы жастайды немесе бүркіттің тұяғын, кірпінің терісін, жыланның бас сүйегін тағады. Жын-шайтан, қауіп-қатер жуымайды.

 

Балаға асық етін мүжітпейді. «Алты жыл аш болсаң да, асық етін мүжіме» деген бар.

 

Шеміршек жесе, нағашысы өледі.

 

Ұрысқақ боласың деп көмекей жегізбейді.

 

Тіл ұшын жесе, сүйреңдеп сөйлей беретін болады.

 

Таңдай жесе – шешен болады.

 

Сәбидің қырқынан шыққанда қарын шашын алмаса – қарғысы қатты болады.

 

Қыздың басына ақ, қара орамал тартпайды. Ақ – жаулықтың, қара – қайғының белгісі.

 

Жаңа түскен келін киім-кешегін қысқартса – нәрестесі кем туады немесе түсік тастайды.

 

Әйел босанар кезде үйдегі сандықты босатып қояды, сонда әйел тез босанады.

 

Жас балаға кеңірдек жегізбейді – ұлдың келіншегі жалаңаш келеді, қыз жалаңаш күйеуге барады.

 

Сәбиге көз тимес үшін бетіне күйе жағып қояды.

 

Бала қаспақ жесе, оның үйлену тойында жаңбыр жауады.

 

Есіктің тұтқасын жуған сумен көз тиген баланың бетін, екі алақанын, екі табанын жуса, тәуір болып кетеді.

 

Көз қотыр шыққан балаға сойған малдың көзінің суын жақса жазылып кетеді.

 

Бала тоқтық тартса – тоқшылық болады.

 

Бала ішегін тартса – жаманшылық болады.

 

Қызға өкпе жегізбейді.

 

Қызға жеңілтек болады деп құйымшақ жегізбейді.

 

Бала тілін шығарса – тіл келеді, яғни хабар келеді.

 

Сәбидің тілі мезгілінде шықпаса – нағашысының үйінен апарып, бір қойды сойдырып, соның көтеншегімен буындырады.

 

Бөбек алақанын шапалақтаса – қуанышты хабар келеді.

 

Адамның келіншек отырған жақтағы аяғы ұйып қалса, ол екіқабат екен деп ырымдайды.

 

Түсік тастамасын деп, жас әйелдің көйлегінің етегін бүріп қояды.

 

Екіқабат әйелдің күні жақындаған кезде «жер ана, күш-қуат бере гөр» деп жалаң аяқ жүргізеді.

 

Жас босанған немесе аяңы ауыр әйел түнде суға бармайды.

 

Екіқабат әйелге пышақ, ара, қайшы ұстатпайды. Ұстаса – мерзімінен бұрын босанады.

 

Бала кіндігіне оралып қалады деп, екіқабат әйелге ине-жіп ұстатпайды.

 

Бала ортан жіліктің майын жесе – ата-анаға мейірімсіз болады.

 

Екіқабат әйел қоян етін жесе немесе қоян етіне жерік болса – баласы қоянжырық болады.

 

Баланың мойыны тез және түзу бекісін деп оның шілдеханасына сойған қойдың омыртқасын тұтасымен асып, тесігінен шыбық өткізіп кептіріп қояды.

 

Қыз өкпелегіш болса – ырысы кем болады.

 

Қалы үлкейіп кетпесін деп, қалымен туған балаға «Қалдыгүл, Қалдыбай» деп ат қояды.

 

Әйел итке тас лақтырса – үйдің ырысы кетеді, әйелдің бағы қайтады.

 

Есіктің тұтқасын жуған сумен көз тиген баланың бетін, екі алақанын, екі табанын жуса тәуір болып кетеді.

 

Көз қотыр шыққан балаға сойған малдың көзінің суын жақса жазылып кетеді.

 

Бала тоқтық тартса – тоқшылық болады.

 

Бала ішегін тартса – жаманшылық болады.

 

Қызға өкпе жегізбейді.

 

Бала тілін шығарса -  тіл келеді, яғни хабар келеді.

 

Сәбидің тілі  мезгілінде шықпаса – нағашысының үйіне апарып, бір қойды сойдырып, соның көтеншегімен буындырады.

 

Бөбек алақанын шапалақтаса қуанышты хабар келеді.

 

Адамның келіншек отырған жақтағы аяғы ұйып қалса, ол екіқабат екен деп ырымдайды.

 

Түсік тастамасын деп жас әйелдің көйлегінің етегін бүріп қояды.

 

Екіқабат әйелдің күні жақындаған кезде «жер ана, қуат бер» деп жалаң аяқ жүргізеді.

 

Жас босанған немесе аяғы ауыр әйел түнде суға бармайды.

 

Екіқабат әйелге пышақ, ара, қайшы ұстатпайды. Ұстаса мерзімінен бұрын босанады.

 

Бала кіндігіне оралып қалады деп екіқабат әйелге ине-жіп ұстатпайды.

 

Бала ортан жіліктің майын жесе ата-анаға мейірімсіз болады.

 

Екіқабат әйел қоян етін жесе немесе жерік болса баласы қоянжырық болып туады.

 

Баланың мойыны тез және түзу бекісін деп оның шілдеханасына сойған қойдың мойын омыртқасын тұтасымен асып, тесігінен шыбық өткізіп кептіріп қояды.

 

Екіқабат әйел арқан аттамайды, аттаса баланың кіндігі мойнына оралыып қалады.

 

Біреу әңгіме айтып отырғанда сәби түшкіріп салса, шын айтқаны.

 

Аты сүріншек болады деп балаға төстің сүріншегін жегізбейді.

 

Сәби қолындағы заттарын «шашу» деп шашса, ол үйге көп кешікпей қонақ келеді.

 

Егер босана алмай қиналса әйелдің төбесіне қылыш ойнатады, белдеуге айғыр байлап кісінетеді, отқа тұз тастайды, үйге еркектер кіріп (әдетте әйел босанатын үйге еркектер кірмейді) етектерін екі қолымен қағады, әйел шошысын деп кейде мылтық та атады.

 

Баланың маңдай кең болса – ақылды әрі жайдары болады, желке шұқыры терең болса – жалқау, қыңыр болады. Бармағы майысқан болса – шебер болады, құлағы мен аузының арасы жақын болса - өтірікші болады.

 

Алғашқы некеде пайдаланған бұйымдар мен киімдерді сөгуге, бұзуға болмайды. Ондайда неке бұзылады, жастар арасы суиды.

 

Денесіне ұсақ-ұсақ қалы бар адамның қызы көп болады.

 

Жас босанған әйел 40 күнге дейін қолын суық суға малса – баласы тас бауыр болады.

 

Екіқабат әйел ұл туғысы келсе – еркектің қару-жарағын, қыз туғысы келсе – жүзік, сырға, моншақ, қызыл түсті мата жастанып жатады.

 

Арқан жіп есіп жатқан кезде оның астынан балалар өтсе - бойы өспей қалады.

 

Бөбек мезгілінде еңбектемесе – оның бауырынан тағам толы табақ өткізсе, тез еңбектеп кетеді.

 

Толғағы қатты болады деп екіқабат келіншекке толарсақ жегізбейді.

 

Жеңілтек болады деп қыз баланы қырқынан ерте шығармайды.

 

Жаңа туған бала жылап белгі бермесе қазанды, болмаса темір затты ұрады, сонда сәби дыбыс шығарады.

 

Балаға қарғыс өтпеу үшін оны үш кемпірдің бұтынан өткізіп алады.

 

Келін атасы мен енесінің төсегіне отырмайды.

Сейіт Кенжеахметұлы

*********

Авторы: Мақсұтбек СҮЛЕЙМЕН

 Үйлену тойының мәдениеті Қазақтың ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрі

Үйлену тойы – екі жастың, олардың ата-аналарының өміріндегі қуанышты оқиға, адамдар арасындағы жұбайлық қарым-қатынасқа күдік тудырмау үшін жұртқа жария ету салтанаты. Ол – үйлену арқылы харам болған нәрсені халал етіп, халал болған нәрсені харам етіп берген Аллаһтың нығметін паш ету тойы. Сондай-ақ, бұл үйлену - әйелі күйеуіне, күйеуі әйеліне халал болғанын, керісінше енесі күйеу баласына, атасы келініне харам болғанын (жұбайлық қарым-қатынаста) білдіреді.

Қыз ұзату Үйленетін жігіттің ата-анасы болашақ келінінің ата-анасының алдынан өтіп, құда түсіп, оған лайықты сый-сияпатын жасап, салт-дәстүрлерді орындаған соң қалыңдығын алып кетуге күйеу жігіт келеді. Сол кезде екі жасқа арналып ақ отау тігіледі. Ақ отауды тігу үстінде мынандай дәстүрлі рәсімдер жүзеге асырылады:

1. Құдай жолы;
2. Кереге керер;
3. Шаңырақ көтерер;
4. Уық шаншар;
5. Туырлық жабар;
6. Түндік жабар;
7. Үзік жабар;
8. Бау-шу байлар;
9. Отау байғазысы;
10. Мойын ұсынар.

Әлди, әлди, ақ бөпем,
Ақ бесікке жат, бөпем!
Жылама, бөпем, жылама,

Бесікті аластау

 Алас, алас, баладан алас,
Иесі келді, пәлесі көш!
Алас, алас, бәледен алас,

Бесікке бөлеу

Мойнымдағы тұмарым,
Тарқамайтын құмарым.
Тағдыр берген алсын деп,
Ақ бесікке салсын деп.

Өс-өс!

(балдырғанның қол-аяғын созу)

Сейіт Кенжеахметұлының «Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабынан

Бала өміріндегі тағы бір ерекше аталып өтілетін, үлкен той қылып өткізетін салттардың бірі – тұсаукесер. Тұсаукесер бала өміріндегі үлкен белестің бірі. Өйткені баланың бауырын жазып, қаз-қаз тұрып, бір аттап, екі аттаған кезде тұсауын кеседі. Өзге ұлттың баласының тұсауын кеспесе де жүгіріп кетеді, ал біздің қазақтың баласы тұсауы кесілмесе сүріншек болады екен. Тұсау кесу үшін не себепті ала жіп дайындалған? Тұсауды немен кескен? Баланың тұсауын кімге кестірген жөн? Бұл жайлы айдарымыздың тұрақты кейіпкері Зейнеп апай былай дейді… АЛА ЖІПТІҢ СЫРЫ Тұсаукесердің