DataLife Engine - Softnews Media Group

Орта жүз Қошқарұлы Жәнібек он үш жасқа келгенде Ұлы жүзде Қараби деген аузы дуалы, өзі білімді би бар деген  данқын естіп, содан барып бата алуға жолға шығады. Ол қазақ пен қалмақтың жауласып жатқан кезі болса керек. Бұлардың барар жолын қалмақтар басып алып, олар өте алмай үйіне қайтып келіп үш жыл жатады.

         Төртінші жылда жол ашылып, Жәнібек он алты жасында қара бидің еліне келеді.

         - Шырағым кімнің ұлысың?- дейді Қараби.

         - Қошқарұлы Жәнібекпін,  деп жауап береді бала.

         - Мен сені осыдан үш жыл бұрын күтіп едім, неге кешіктің?        

Жәнібек себебің айтады. Қараби қонақасын беріп,ертеңіне:

- Не қалайсың, шырағым? – дейді.                  

- Сізден бата алайын және өсиет боларлық өз аузыңыздан сөз естиін деп келіп едім, - дейді Жәнібек.

         Сонда Қараби батасын беріп былай деген екен:

         Бедері жоқ қамқадан,

         Берік тоқылған бөз артық.

         Берекеті жоқ ағайынан,

         Берік сөйлескен жат артық.

         Пайданы алыстан қылғайсың,

         Залалды жақыннан қылғайсың.

         Тышқан да інінің айналысына оттамайды,

         Оны да есіңе алғайсың.

         Қайтып кірер есікті,

         Қатты серпіп жаппайсың.

         Қайтып көрер досыңа,

         Қайрылмастай сөз айтпағайсың.

         Осыны есіңе ала жүрсең, ешкімнен

         Кем де, қор да болмайсың.

 

 

Абыз жүз жиырма жасқа келіп отырған шағында Әсер би көрісе кеп, былай деген екен:

- Е, Абыз, жасыңыз келіп қалды. Абыз айтушы еді деп айтып отыратын бір сөз айтыңызшы, - депті.

Сонда Абыз былай дейді:

Ата – ананың қадірін

Балалы болғанда білерсің.

Балалықтың қадірін

Саналы болғанда білерсің.

Асыл менен жасықты

Бағалы болғанда білерсің.

Бостандықтың қадірін

Жабылғанда білерсің.

Қалтандағы ақшаңды

Қағылғанда білерсің.

Денсаулықтың қадірін

Ауырғанда білерсің.

Ақ бекетінің қадірін

Қан кеткенде білерсің.

Ақ білектің қадірін

Әл кеткенде білерсің.

Жиырма бестің қадірін

Жас өткенде білерсің.

Қара көздің қадірін

Нұр кеткенде білерсің.

Татулықтың қадірін

Дос кеткенде білерсің.

Жақсы әйелдің қадірін

Өлгеніңде білерсің.

Жақсы туыс қадірін

Көмгенінде білерсің.

Аяқ – қолдың қадірін

Ақсағанда білерсің.

Отыз тістің қадірін

Қақсағанда білерсің.

Қызыл тілдің қадірін

Тоқтағанда білерсің.

Білгеніңді сөйлеп қал,

Білгендерден ғибрат ал!

Адамның күні бар ма сыналмаған,

Бақ тайса мал менен бас құралмаған.

Күніне тоқсан түрлі көрсең пәле

Сонда да күдер үзбе бір Алладан!

*******

Жігіттер, жаман істі әдет етпе,

Досыңды бірге жүрген басып өтпе.

Басыңа әлде қандай іс түскенде,

Дос түгіл дұшпаныңда қашар шетке.

 

Жігіттер мал мен басым көп демеңіз,

......

 

*******

Бұл дүниенің мысалы

Бұл дүниенің мысалы

Ұшып өткен құспен тең.

Өмірде көрген жақсылық

.....

Адамдық борышың –

Халқыңа еңбек қыл.

Ақ жолдан айнымай

Ар сақта, оны біл.

Талаптан да білім мен өнер үйрен,

Білімсіз,

Өнерсіз,

Болады ақыл тұл.

Мақтанға салынба

Мансаптың тағы үшін.

*******

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба,

Ойнап босқа күлуге.

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол.

Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек,

Жылытқан тұла бойы ыстық жүрек.

Тоқтаулылық, қалыпты шыдамдылық

- Бұл қайраттан шығады, білсең керек.

********

Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,

Әуре етеді ішіне қулық сақтап.

Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,

Еңбегің мен ақылың екі жақтан.

*******

Әсемпаз болма әрнеге,

Өнерпаз болсаң арқалан.

Сен де бір кірпіш дүниеге

Кетігін тап та бар қалан.

**********

Мен боламын демеңдер

Аяқты алшаң басқанға.

Екі көзің аларып,

Құр қарайсың аспанға.

*************

...Мекен берген, халық қылған Ол – ләмәкен.

Түп Иесін көксемей бола ма екен?

Және Оған қайтпақсың, оны ойламай.

Өзге мақсат ақылға тола ма екен?

*********

Адам – бір боқ көтерген боқтың қабы,

Боқтан сасық боласың өлсең тағы.

Мені мен сен тең бе деп мақтанасың,

Білімсіздік белгісі – ол баяғы.

Өлейін деп өлмейді өлерлік жан,

Әсте өлмесін білгендей қылық қылған.

Ажал келіп бас салса, жанды ұрласа,

Өмір қайда, сен қайда, соны да ойлан.

 

Адамзат – бүгін адам, ертең топырақ,

*******

Бірінші тілек тілеңіз:

Бір Аллаға жазбасқа.

Екінші тілек тілеңіз:

Ұршұғыл пасық залымның

Тіліне еріп азбасқа.

Үшінші тілек тілеңіз:

Үшкіліксіз көйлек кимеске.

Төртінші тілек тілеңіз:

Төрде төсек тартып жатпасқа.

Бесінші тілек тілеңіз:

Бес уақытқы бес намаз

Біреуі қаза қалмасқа.

Алтыншы тілек тілеңіз:

**************

Отбасының ұйытқысы,

Қайын атаң мен қайын енең.

Сыйлап жүрсең оларды,

Кем болмайсың ешкімнен.

Қайын енеңді күт келін,

Бағады ол балаңды.

Енеңнің күші өлшеусіз,

Демеушің ғой табанды.

Қайраты кетсе бойынан,

Түртпектей берме панаңды.

Мендетеді кәрілік,

Қайтсе-дағы адамды.

Тату бол кайын анаңмен,

Ойлан, қара санаңмен.

Жасы ұлғайған кіріңді,

Сыйла барлық балаңмен.

Қайын атаң мен енеңді,

Болма келін сөгетін.

Еңкейіп кетті демесе,

Жәрдемі бар беретін.

Шақырма ашу қарттарға,

Өзің де сондай боласың.

Ойла келін артыңды,

Сөз ұғатын баласың,

Сіздерге бұл өсиет,

Қожаберген бабаңнан.

Өнеге алма тірлікте,

Шайпау менен наданнан.

*************

 

Жақсы мен жаманның айырмасы

 

Ер жігіт ел-жұртың қаласындай,

Жақсы әйел әмме жұрттың анасындай.

Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ,

Көреді бәрін де өз баласындай.

Жақсы жігіт сөзінде сақ тұрады,

Қыранның қырдан байқар баласындай,

Жақсы парқы жаманмен бірдей емес,

Жақсы жігіт сеңсең тон жағасындай.

Айналасын жер тұтқан

Айды батпас демеңіз,

Айнала ішсе таусылмас

Көл суалмас демеңіз.

Құрсағы құшақ байлардан

Дәулет таймас демеңіз,

Жарлыны жарлы демеңіз,

Жарлы байға тең келіп,

Жайлауға жарыса көшпес демеңіз,

Жалғызды жалғыз демеңіз,

Жалғыз көпке тең келіп,

Бір жапанда соғысып,

Кегін алмас демеңіз.

Құландар ойнар қу тақыр,

Қурай бітпес демеңіз.

Құрай бітпес құба жон,

Құлан жортпас демеңіз.

Құрсағы жуан боз бие

Құлын салмас демеңіз.

Құлық туған құлаша

Құрсақтанбас демеңіз.

Қу таяқты кедейге

Дәулет бітпес демеңіз.

 

************************