DataLife Engine - Softnews Media Group

 

Қыз балаға құттықтау тілек

 

Ерке қызым алтыным –

Көркі қазақ халқының!

Сен туғанда - қуанып,

Сен жүргенде балқыдым!

 

Білім болды қанатың,

Өсті ойың-санатың,

Құтты болсын жеңісің,

Жалындай бол жанатын.

 

Күн нұрындай жарық бол,

Бабалардай алып бол!

Ақ бұлақтай мөлдіре,

Жаңалыққа салып жол!

*******

 

Күнім, гүлім, айымсың,

Көктемдегі қайыңсың.

Тәй-тәй басып үлгермей,

Папа деуге дайынсың.

 

Алтын қызым – батырым,

Биік болсын шатырың.

Асыл қызым – Нұргүлім,

Айналайын, ақ гүлім!

******

 

Атың тұлпар, құсың сұңқар болсын!

Желің биелі, көшің түйелі болсын!

Ісің жүйелі, басың киелі болсын!

Қызың қияға, ұлың ұяға қонсын!

Сапарың сәтті, жегенің тәтті болсын!

Баянды болып, бақ-дәулет қонып,

Көңілің толсын!

********

Батыр да туған анадан, ақын да туған анадан,

Ананың биік тұғыры – анадан туған бар адам.

Пайғамбарымыз Мұхаммед ананы құрмет санаған,

Анаға мәңгі борыштар елдегі барлық дана адам

                                ******

Ақ сүтін беріп өсірген, бұзық болсам - кешірген,

Тілін алсам – айналған, күнәм болса - өшірген,

Ақ анашым, анашым, саған тәнті бала шын!

Мөлдір, кәусар бұлақсың, мен сүрінсем – жылапсың,

Шыңға шықсам – қуанып, мен құласам – құлапсың,

Ақ анашым, анашым, сендей бар ма жанашыр?

****

Алтын той

Қабыл ғып Алла тілекті,қуанта берсін жүректі.

«Алтын тойым болғай», деп тілеумен қанша күн өтті.

Тілекті Алла бергені, тойың өтіп дүбірлеп,

                                                               осынша жанның келгені.

Бақытты жандар болыңдар, мерейі биік елдегі.

Аруақтар қолдасын, жамандық ешбір болмасын.

Дәулетің тасып бұдан да, тепсең кетпес басыңа

                                                               баянды бақыт орнасын.

Ұзақ болып жастарың, қызығын көріп ұрпақтың,

                                                                ашық болсын аспаның.

Балалар қуаныш әкелсін, немерелер жұбаныш әкелсін.

Орындарың төр болсын, дастарханың мол болсын.

******

   Алтын тойға жеткен бар, жетпеген де бар! Алла өзі іріктеп, бұл күнге алтын жүректі, алтын мінезді адамдарды ғана жеткізеді екен! Төрдегі алтын адамдарымыз аман болсын! Алтын той алға жетелей берсін! Бәрімізде алтын тойға жетейік!

*******

Алтын той тіккен отау қарға қонсын,

Ақ жүзің алақандай нұрға толсын.

Мұстажап менің батам қабыл болса,

Үйіңе Қыдыр ата келіп қонсын.

Қара су мал жериді лайыңнан,

Тілей көр күнде тілек Құдайыңнан.

Мал басың дәулетіңмен бірдей өсіп,

Тәңірім айырмасын жұбайыңнан.

Шырағым қадірлі екен кере басың,

Ауызда бал татиды берген асың.

Мұстажап менің батам қабыл болса,

Алдыңнан ай-күн туып жарылқасын.

********

   Күміс тойға аман-есен жету үшін ер төзімді темір, зайып мінезі алтын болу шарт екен. Бұл екеуінің бойына да осы екі мінез ұялаған. Дәл осындай қарқынмен, тамаша қасиеттеріңді сарқып алмай, алтын тойларыңа жетулеріңе тілектеспіз!

******

Құтты болсын күміс той –

Той дегенің ырыс қой.

Алтын жамбы берсем де

Екеуіңе дұрыс қой.

 

Күміс тойдың аяғы

Алтын тойға жалғассын,

Жарқырасын жандарың

Жүзіндей ақ алмастың.

 

Таси берсін дәулетің,

Жарасып сән-сәулетің.

Сыйлы болып бастарың,

Жүзге жетсін жастарың.

******

                               Сүндет той

   Сүндеттой – ежелгі дәстүрлердің біреуі. Әр заманнан оған өзгешеліктерін енгізгенімен, мұсылмандықтың бұл қадамының діңгегі шайқалған жоқ. Ендеше, бұл тойды өткізгенде жаңа заман ерекшеліңтерін барынша ескере отырып, бұрынғы халық дәстүрінен айрылмауға тырысайық.

   Сүндеттелген баланы сүндет жейдесімен (иығына жабылған аппақ мата) жиналған топтың ортасына, биік орындыққа шығарып қояды. Екі жағында екі жеңгесі баланы қолтығынан демеп тұрады. Жеке тұрған орындыққа ашамай қойылып, ашамайға сүндет қоржын артылады.

 

                                   Тұсаукесер

      Бұрындары баланың тұсауын лып еткізіп өткір сапымен кескен. Баланың келешегінде қарама-қарсы  - қайшылану болмасын деп, мүмкіндігінше қайшымен кеспеген екен. Тұсау кесудің алдында ол, баланың қолына түсетін ерекше бір сыйлық ұстатқан. Сосын жиналған жұртқа қарап, балаға бата-тілегін айтатын болған. Ел «Әумин!» деп бетін сипаған соң тұсау кесіледі де, баланың әбден естияр болған, аға-әпкелері сәбиді «қаз-қаздап» жұртқа қарай біршама жүргізеді. Баланың тұсауын кескен адамның өмірде сүріншек, шалағай, зуылдақ не өтірікші болмағаны дұрыс. Керісінше, жүріс-тұрысы ширақ, өмірде орнықты, нық адам болғанын әке-шешелері әдейі ырым етіп, қалайтын болған. Той иелері тұсау кесушіге өздерінің сый-кәделерін жасайды. Тұсауды кесетін сапы не пышақ өз иесіне қайтарылады да, кесілген ала жіпті сол топтағы жаңа нәрестелі болғандарға немесе бала көтере алмай жүрген жұптарға ырым қылып таратып береді. Осы кезде шашу шашылып, тұсау кесу жыры айтылады. (Бұл тұсау кесу жырын бір адам жеке дауыспен, немесе жиналған жұрт бірігіп, қосылып айтса болады

 

 

Шілдехана тойы қазақ халқының ежелгі дәстүрі бойынша нәресте қырқынан шыққан соң өткізіледі. Яғни, өмірге іңгәлап келген сәбидің буыны бекіп, сүйегі қатая бастаған шағы.

   Қазіргі шілдехана тойына нәрестенің ата-анасының туыстары, құда-жекжат, достары, ұжымдастары, көршілері, жалпы көңіл жақын адамдары шақырылады. Арнайы шақыру хаттарын жасатқан жөн.

   Отбасының қуанышы қызықты өтуі үшін алдын-ала әзірлік жасалсын. Бұл тойдың жинақы, мәнді де сәнді өтуіне бірден-бір ықпал етеді. Сондықтан тойды қалай бастап, қалай аяқтаудың да өзіндік мәні зор екенін есте сақтаған абзал.

 

                        Келін түсіру тойы

   Үйлену, өз алдына отау тігіп, түтін түтету – адам өміріндегі ең бір елеулі, ұмытпас кезең, екі жастың жұлдызы жарқырап жанған күні.

Сол себепті халқымыз үйлену тойын аса қастерлеп, оны өткізуге жыл бұрын алдын-ала қам-қарекет жасаған.

 

                               Құттықтау үлгілері

   Бір пәлсапа: «Іздеушілер көп болғанымен, тапқандар – табылмайды», - деген екен. Бүгінгі төрде отырған қос ғашық бір-бірін тапқан бақытты жандар екенінде күмәніміз жоқ. Олай болса, отауларың мәңгі нұрға бөленіп, сол нұрдың жарығы өмірлеріңе жол көрсетіп жүрсін! Шуақ шашқан шаңырақтарың биіктей берсін, үбірлі-шүбірлі болыңдар!

                                         *****

   Ұлы сезім екі жасты ептеді, жалындаған екеуіне беттеді! Ырыс-дәулет үйлерінен кетпесін, ашу-дұшпан қанша қуса жетпесін! Ата-ана көздің жасын сықпасын, келін шырақ тапқан тиынын тықпасын! Үзілмесін бұл үйдегі тойларың, егіз тапсын қорадағы қойларың! Бала берсін етегіне жастардың, көзі шықсын көре алмаған қастардың! Тастай батып, судай сіңсін бұл келін, тапқын бес қыз, алты-жеті ұл келін!

                                           ****

   Кеш жарық, тойға жиналған қауым! Құрметті құда-құдағилар, құда болып төрге шыққандарыңыз құтты болсын! Құдаларыңыз мыңжылдық болсын! Құдалықтарыңыз мыңжылдық болсын.

Ал, жас жұбайлар, құрған шаңырақтарыңның босағасы берік болсын!

   Қазақта жақсы сөз бар: «Тату үйге тақсырет жоламас», - деген. Тату-тәтті, бақытты өмір сүріңдер! Абыройдан ақ отау тігуге талпыныңдар!

Өмір сүрудің екі негізі бар екен:

Біріншісі – үйретуден аянбау;

Екіншісі – үйренуден жалықпау.

Міне, осы қағиданы басшылыққа алсаңдар, иншалла, бақытты боласыңдар деп ойлаймын.

Той ұрпақтан-ұрпаққа жалғаса берсін! Тойларың құтты болсын!

                                            ****

   Таудан құлаған егіз арна қосылды – аяғы теңіз болғай! Бауда ойнаған екі құлынымыз бір ноқтаға бас сұқты – аяғы сегіз болғай!

   Біздің ұлымыз – Сіздікі, Сіздің гүліңіз – Біздікі!

Барша гүлдің сыйлайтын ляззаты бір – сұлулық. Ұл-қыз – перзент, ортақ немере сүйіп қуанышымызды бір етелік!

   Көзіміздің ағы мен қарасы – қос қошақанымыздың бақыты үшін келіңіз: түйісу болсын, соңынан сүйісу болсын! Құшақ жайып, төс қағысайық, қымбатты құдалар!

                                  ******

Қос аққудай қос ғашыққа төрдегі бар бақытты мен тілеймін жердегі! Жалын атып жүректері сөнбесін, Ібілістің арбауына көнбесін! Бір-біріне серік болсын жалғанда, тау шыңындай биік болсын талғам да! Сүйіп өтсін бірін-бірі мәңгілік, ғұмыр кешсін өмірлерін ән қылып!!!

Алтыннан ардақты, күмістен салмақты құдалар!

Төрге шығыңыз, сырласып жанымыз қосылсын!

Досымыз қуанып, дұшпанымыз тосылсын!

Төреленіп төрге шыққандарыңыз құтты бола берсін!

    Әрдайым денсаулығыңыз мықты болсын!

                                 *****

Бір күні бақ келіп жаңа отаудың есігін қағыпты:

- Кім-ей бұл? – депті жаңадан түскен жас келін.

- Мен Бақпын ғой, үйіңе кіргіз, - депті Бақ.

- Жоқ, есікті аша алмаймын: төргі үйде атам жатыр, ауызғы үйде өзіміз жатырмыз, - дейді келін.

Екінші күні есік тағы да тықылдапты.

- Бұл кім?

- Мен – Дәулетпін ғой, үйіңе қонып кетейін, - депті есік сыртынан Дәулет.

- Жоқ үй бос емес, - деп тағы да есігін ашпайды.

Үшінші күні есік тағы тықылдайды.

- Кім екен дейді? – дейді келін.

- Ынтымақ едім. Келін есікті ашып, Ынтымақты үйіне кіргізіпті. Барлығын естіп жатқан атасы сонда:

- Дұрыс жасадың, шырағым, ынтымақ орын алған жерге бақ пен дәулет өзі-ақ келеді, - деген екен.

   Біз де отауларыңыздан өмірлік ынтымақ кетпесін деп тілегіміз келеді.

                                   ******

Шарықтап бақыттың жүр өмір көгін,

Қосылған қос бәйтеректей, армысыңдар!

Той үстінде гүлдесін көңілдерің

Ақ ниетті көпшілік алңысынан!

 

Бұл жүрек қуанышқа тойған емес,

Сол алғыстан гүлдесін дала мынау.

Марат та сабау басты бойдақ емес,

Сен енді күйеу болдың, қарағым-ау!

 

Күтеді сыбағасын алдан көп күн,

Жаныңның оты мәңгі жалындасын.

Киноға жеке барар халден кеттің,

 Сен енді келін болдың, қарындасым.

 

Кешегі ұяң Жанат қыз да бүгін келін атанды,

Енді адал ана болсын, адал сүйсін Отанды.

Марат-інім қос жұлдызға әке болсын ақ шашты,

Сол болашақ ұрпақ үшін берейін мен батамды.

                               ****

Той бастап жатып сыйлас, дос адамым,

Жақсы сөз-лебіздерді қош аламын.

Тілейміз биіктігін шаңырақтың,

Тілейміз беріктігін босағаның.

 

Шырқаса шабыттанып ақын бүгін,

«Тойбастар» деп айтайық атын мұның.

Мәңгілік екі жастың бақыты мен

Тілейік құдалардың татулығын.

                        ****

Өмір-тойы, көңіл-тойы – үйлену,

Үйлену, бұл – мәңгі көктем күйге ену.

Жаңа отаудың қабырғасы қаланып,

Дүниеге тағы да бір үй келу.

                          ***

Білімің қатарыңнан асып өтсін,

Бақытың абыроймен тасып өтсін!

Артыңнан өлмейтұғын ат қалдырып,

Жалғанда жалпағынан басып өтсін!

 

Нұрланып жол ашылсын қадамыңнан,

Мерейің үстем болсын талабыңнан,

Ұл мен қыз қуанышы қабаттасып,

Көркейсін келініміз балағынан!

                                ****

Ағайынның ақ ниеті деп ұғын,

Келін-бала, ажырамас тел ұғым.

Елден бұрын төбем көкке жетеді,

Десе біреу: «Жақсы екен келінің!»

                                  ****

Кел сүйейін маңдайыңнан, кел, күнім,

Ақ тілеуім ақ отауға ен, гүлім.

Шайқап ішіп бал шарабын бақыттың,

Қуаныштан мас болайын мен бүгін.

                                  *****

Келін боп түскен бүгін әдемі қыз,

Үлкенге түзу болсын сәлеміңіз!

                                  ****

Бірге тойлап жастардың қуанышын,

Байқатайын жүректің жыр ағысын.

Көтеремін, туғандар, осы тосты

Ұл-қызы ортақ құдағи-құдам үшін!

                                 *****

Өмірлері бақытты, әнді болсын,

Өңірлері осындай сәнді болсын!

Достық пенен жастық шақ жалын атып,

Ақ махаббат баянды, мәнді болсын!

                                ****

Халқыңа қалаулы бол,

Еліңе елеулі бол.

Бір баламыз екеу болсын,

Жас жұбайлар одағы бекем болсын!

                                *****

Егіз аққу сияқтанған достарым,

Бастапсыздар жұбайлы өмір-дастанын.

Мықты болсын тіккен ордаң-отауың,

Құтты болсын алғаш түндік ашқаның!

                                  *****

Бір ісіңнен асып түсіп бір ісің,

Шарықтасын құт-береке – ырысың.

Отауың да кішігірім – отаның,

Мәңгі болсын,

Мәнді болсын Ұлысың

   

                         Тойың тойға ұлассын

   Дүние жүзінің көптеген ұлт пен ұлыстары үйлену тойына қатысты үш мерейлі күнді атап өтуді үрдіс еткен. Олар – күміс, алтын және гауһар тойлар. Қай халықтың да болса ғасырлар бойы қалыптасқан психологиялық, этникалық жан-сезім белгілері сол халықтың дәстүрлерінен, әдет-ғұрып, жол-жора, салт-санасынан көрінеді. Еуропалықтар, оның ішінде орыс, поляк украин халықтарында мұндай тойлар 10-нан асса, болғарлар 21 салтанатты естерінде сақтайды екен.

   Бертін келе қазақ халқында да тойлау әдетке айналған, солардың кейбірі жөнінде рет-ретімен айта келіп, өзіндік ерекшеліктеріне тоқталғанды жөн көрдік.

Шыт тойы

                   (Үйленгендеріне бір жыл толғанда тойланады)

   Оның бұлай аталу себебі, ерлі-зайыптылар «бал айынан» өтіп, өмірлері бір қалыпты арнаға түседі. Ол күні ерлі-зайыптылар бір-біріне жастық пен пәктік белгісі ретінде шыт беторамал сыйлайды.

****