DataLife Engine - Softnews Media Group

Балалардың төбе шашын ұзартып өсіріп қояды. Мұны – «айдар» дейді. Бұрын ел бұл ғұрыпты көп қолданған. Мысалы, Кенесарының інісі атақты Наурызбай батырдың айдары болған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады. Сәбилерге кекіл, тұлым да қою негізінде көз тимесін деген сенімнің жатуы ықтимал.

********

         Қазақ дүниетанымында ала жіп туралы әр түрлі ұғымдар мен түсініктер бар. Мысалы, баланың тұсауын кескенде, адамдар қатты ренжіскенде тағы басқа әдет ғұрып қағидаларында «ала жіп» бейнесі қолданылады. соның бірі – «ала жіп аттамау» деп аталады және ол адалдыққа, адамгершілікке сай қолданылатын теңеудің бір саласы десе де болады. Бұл теңеу «ешкімге қиянат жасама, біреудің малын ұрлама» деген терең мағынаны білдіреді. Біреудің «мен ешкімнің ала жібін аттаған жоқпын» деген сөзі оның ақ-адалдығын сездіреді.

*******

Әлди, әлди, ақ бөпем,
Ақ бесікке жат, бөпем!
Жылама, бөпем, жылама,

Бесікті аластау

 Алас, алас, баладан алас,
Иесі келді, пәлесі көш!
Алас, алас, бәледен алас,

Бесікке бөлеу

Мойнымдағы тұмарым,
Тарқамайтын құмарым.
Тағдыр берген алсын деп,
Ақ бесікке салсын деп.

Өс-өс!

(балдырғанның қол-аяғын созу)

Сейіт Кенжеахметұлының «Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» кітабынан

Бала өміріндегі тағы бір ерекше аталып өтілетін, үлкен той қылып өткізетін салттардың бірі – тұсаукесер. Тұсаукесер бала өміріндегі үлкен белестің бірі. Өйткені баланың бауырын жазып, қаз-қаз тұрып, бір аттап, екі аттаған кезде тұсауын кеседі. Өзге ұлттың баласының тұсауын кеспесе де жүгіріп кетеді, ал біздің қазақтың баласы тұсауы кесілмесе сүріншек болады екен. Тұсау кесу үшін не себепті ала жіп дайындалған? Тұсауды немен кескен? Баланың тұсауын кімге кестірген жөн? Бұл жайлы айдарымыздың тұрақты кейіпкері Зейнеп апай былай дейді… АЛА ЖІПТІҢ СЫРЫ Тұсаукесердің

Шілдехана 

 

Бесік той      

 

 Бауырына салу    

 

Асырап алу

 

Сүндетке отырғызу

 

Тұсау кесу

Темірхан Медетбек

Қаз-қаз тұрған сәбиді

Рухымен бабаның

Бата беріп жебеп ал!

Сонан кейін апарып

Бесігі деп түркінің

Алтай тауға бөлеп ал!

 

Бөлеп ал да, шешіп ал!

Жөңкіп көшкен көктегі

Қара менен ақ бұлттың

Түбітінен иіріп

Ала тұсау есіп ал!

 

Жамандықтың беті аулақ!

Сонда-дағы адамға

Жүру үшін күш керек.

Туған жердей қуатты

Ештеңе жоқ өмірде -

Сарыарқаға жеті аунат.

 

Бұл тіршілік толқын ғой.

Сол толқыннан өткенде

Берсінші деп жолын бір, -

Атыраудың ақ жалды

Толқынына шомылдыр.

 

Тұсау кесер алдында

Керегіңді сайлап ал:

Бір пышағын қайшының

Қаратауға қайрап ал;

Бір пышағын қайшының

Алатауға қайрап ал!

 

Қандай қиын белде де,

Қандай қиын жерде де

Түспесінші қабағың.

Туған жердің төсінде

Жығылмастан, сүрінбей

Алшайып жүр, қарағым!

Дүниеге келген нәрестенің кіндігін ақ балтамен кесіп таза жіппен байлайды да, түбіне күл себеді. Ақ балтаны өзге нәрсеге пайдаланбай, сақтап қояды. Ер баланың кіндігін «үй күшік болмасын» деп қырдан асырып лақтырады. Ал қыз баланың кіндігін «үйдің құты болсын» деген ырыммен ошақ түбіне көмеді.

         Жаңа туған сәбиді емізбестен бұрын таза суға малынған қасқырдың жүнімен ауыздандырады. Ерте кезде қасқыр киелі саналған,

Құлақ тесу

         Қыздың құлағын тесу-дәстүрге енген ежелгі ғұрыптың бірі. Әдетте бойжеткеннің немесе балиғатқа толған қыздың (9 жас) құлағын тесу үшін қыздың шешесі, жеңгелері, апалары жиналған. Құлақты уқалап жанын кетіріп қыздырылған жуан инемен немесе кәдімгі тарымен тескен. Ол үшін екі тарыны құлақтың сырғалығының екі жағынан бірінің тұсына бірін дәл келтіріп уқалаған. Бір қызығы тесілген құлаққа қызыл иттің жүнін есіп өткізген. Үлкен кісілер иттің жүнін өткізсе «құлақ іспейді, қотырланбайды, жара түспейді» дейді екен. Мүмкін мұның да себебі болған шығар. Өйткені қазынасы кең халық емдік құпиялардың да бір сырын білетін болар... Халық ұғымында «қыздың құлағын тесу – оны сүндеттеумен бірдей» деген қағида бар.

Бесік жыры

Әлди-әлди, ақ бөпем,

Ақ бесікте жат бөпем!

Жылама, бөпем жылама,

Жілік шағып берейін.

Байқұтанның құйрығын,

Жіпке тағып берейін,

Әлди-әлди, аппағым,

Қойдың жүні қалпағым,

Жұртқа жаман болса да,

Өзім үшін аппағым!

Бесік жыры

Қолымыздан іс алып

Мойыныңа күш алып

Бізді бағар ма екенсің?

Құрығыңды майырып,